Pobożność nie zastąpi myślenia

Pobożność jest ważna – powtarzał ks. Józef Tischner – ale myślenia nie zastąpi. Jak tania pobożność wzięła górę nad myśleniem, pokazuje list biskupów skierowany do wiernych z okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

1. Duża część z Was, jak w każdą niedzielę, pójdzie do Kościoła. Dowie się, że nie będzie tradycyjnego kazania proboszcza. I pewnie duża część z ulgą odetchnie. Ale na chwilę. Bo we wszystkich Kościołach księża będą czytać list, który biskupi skierowali do nas, wiernych, z okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Dlaczego list ten nie będzie ani przedmiotem poważnej dyskusji w naszych domach, ani jego treść nie jest głębszym namysłem nad kondycją katolicyzmu, państwa i wiary, jakiego dziś mielibyśmy prawo oczekiwać od duszpasterzy?

Zacznijmy od tego, że takie oczekiwania nie są bezpodstawne. Przed 1989 r. listy pasterskie miały swoją wagę. Ludzie czekali na głos swoich duszpasterzy. Słowa listów były powtarzane, a sama treść była przedmiotem debaty i namysłu. Wystarczy wspomnieć jeden z najsłynniejszych – list naszych biskupów do biskupów niemieckich i słynne zdanie: „Przebaczamy i prośmy o przebaczenie” z 1965 r. List, który stał się jednym z kluczowych wydarzeń na drodze polskiego-niemiecko pojednania.

2. Dziś, kilka dni przed obchodami setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości, sytuacja, w jakiej się znajdujemy, domaga się poważnej refleksji. Przez naszą planetę, od Brazylii przez Amerykę, a na Europie kończąc, do głosu dochodzą nacjonalizm, rasizm i ksenofobia. Europa, która po doświadczeniach i koszmarze II wojny szukała tego, co łączy ludzi i narody, dziś zaczyna się dzielić. Świat znów mierzy się z wielkimi migracjami ludzi, którzy opuszczają domy, szukając lepszego i bezpieczniejszego miejsca do życia. Uchodźcy, stając u naszych drzwi, nie budzą miłosierdzia, ale strach i nienawiść, którą wykorzystuje się dla politycznych celów i korzyści.

A i w Polsce nie brakuje cywilizacyjnych wyzwań: krajem rządzi partia, która łamie konstytucję, podważa trójpodział władzy i robi wszystko, by – krok po kroku – Polska znalazła się poza Unią Europejską. Partia władzy używa bolesnej historii, czyniąc z niej narzędzie polityczne nie tylko w walce wewnętrznej, ale także skłócając nas z naturalnymi sojusznikami i sąsiadami – Niemcami czy Ukrainą. Nie mówiąc już o samej kondycji Kościoła, który – co pokazują także wybory samorządowe – na dobre swój interes zespawał z interesem PiS, a głoszenie Dobrej Nowiny zamienił na uchwalanie przez „politycznych ministrantów” Dobrej Ustawy.

Czy którykolwiek z tych cywilizacyjnych wyzwań został zdiagnozowany i opisany przez naszych biskupów? Nie. Pewnie nie dajecie wiary? Dlatego sami przeczytajcie ten list. Tym, którzy nie mają tak silnych nerwów, by czytać całość, proponuję dwa fragmenty. To pierwszy: „Jednym z najgroźniejszych zniewoleń polskiego społeczeństwa w XIX w. był grzech pijaństwa, który niszczył duchowo i moralnie oraz degradował fizycznie. Trzeźwość narodu była wielką troską Kościoła katolickiego”. I drugi: „Do swoistej przemiany moralnej doszło na ziemiach polskich od lutego do października 1861 r. Wyrażała się ona w bardzo licznych nabożeństwach i procesjach patriotycznych, połączonych ze śpiewem pieśni Boże coś Polskę”.

Cóż list biskupów mówi nam o dzisiejszym Kościele i Polsce?

3. Pobożność jest ważna – powtarzał ks. Józef Tischner – ale myślenia nie zastąpi. Jeśli odbiciem kondycji dzisiejszego katolicyzmu polskiego jest list, jaki biskupi napisali z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, to mamy poważny problem. Po pierwsze dlatego, że nasi duszpasterze skierowali do nas list, który – z racji rocznicy – powinien mięć wagę historycznego przesłania: mówić nie tylko o bólach przeszłości, ale i wyznaczyć horyzont myślenia i działania na przyszłość. Tymczasem otrzymaliśmy list, który jest pisany tak, jakby autor, kreśląc kolejne zdania, cierpiał wieczne katusze, że musi coś napisać.

Po drugie, w liście nie ma słowa, które odnosiłoby się do napiętej sytuacji społecznej i politycznej w kraju – biskupi piszą tak, jakby to, co dzieje się za rogiem z demokracją, państwem prawa, przestrzeganiem konstytucji przez władzę, odrodzeniem nacjonalizmu, także wśród duchownych… – a więc powstał list, który te wszystkie zagrożenia dla naszego życia społecznego, politycznego i duchowego bierze w nawias. Brak czytania znaków czasu, o których mówił II Sobór watykański, nie jest zbrodnią oczywiście, ale jest poważnym grzechem, z którego biskupi winni się spowiadać.

I rzecz ostatnia: Kościół staje się zbędny nie dlatego, że ludzie porzucają z dnia na dzień duchowe pragnienia, że wiarę zawieszają na kołku. Kościół staje się zbędny, gdy głosi przesłanie, które nic ważnego nie mówi o naszym życiu. A takiego listu, pisanego z całkowitym poczuciem obojętności wobec człowieka, świata i Boga, będziemy mogli wysłuchać już podczas niedzielnych mszy. Tak czy siak pozostaje mi życzyć miłego słuchania i powagi namysłu.